İsim Tamlamaları (6. Sınıf)

İsim: Varlıkları ya da sözcükleri karşılayan sözcüklere isim (ad) denir.

İsim Tamlaması Nedir?

En az iki isimin aralarında sahiplik ilgisi kurarak oluşturduğu sözcük grubuna isim tamlaması denir. Her isim tamlaması tamlayan ve tamlanan adında iki unsurdan oluşur. İsim tamlamalarının oluşturulması için aşağıdaki ekler kullanılır.

Not: Tamlayan eklerinin diğer adı ilgi ekleridir. Tamlanan eklerine ise iyelik ekleri de denir.

İsim tamlamaları üçe ayrılır:

1) Belirtili İsim Tamlaması

Hem tamlayan hem de tanlanan eklerinin kullanıldığı tamlama türüne belirtili isim tamlaması denir. Bu tamlama türünde genellikle belirgin bir aitlik anlamı vardır. Yani tamlananın tamlayana ait olduğu anlamı çıkarılır.

Örnekler

• Ali’nin kalemi
  ( Tamlayan görevindeki “Ali” ismidir. Tamlanan ise kalem sözcüğüdür. Kalemin Ali’ye ait olduğu anlamı çıkarılabilir. Tamlayan sözcük -nin, tamlanan ise -i ekini almıştır. )
• Benim gözlüğüm
  ( Tamlayan görevindeki “ben” sözcüğüdür. Tamlanan ise “gözlük” sözcüğüdür. Gözlüğün bana ait olduğu anlamı çıkarılabilir. Tamlayan sözcük -im, tamlanan ise -üm ekini almıştır. )
• Kapının kolu
  ( Tamlayan görevindeki “kapı” sözcüğüdür. Tamlanan ise “kol” sözcüğüdür. Kolun kapıya ait olduğu anlamı çıkarılabilir. Tamlayan sözcük -nın, tamlanan ise -u ekini almıştır. )
• Elin oğlu
  ( Tamlayan görevindeki “el” sözcüğüdür. Tamlanan ise oğul sözcüğüdür. Oğlun ele ait olduğu anlamı çıkarılabilir. Tamlayan sözcük -in, tamlanan ise -u ekini almıştır. )
• Çocuklardan biri
  ( Tamlayan görevindeki “çocuk” sözcüğüdür. Tamlanan ise “bir” sözcüğüdür. Burada diğer belirtili isim tamlaması örneklerinden farklı olarak tamlayan ismin hâl eklerinden -dan/-den ekini almıştır. Oradaki bir kişinin çocukların olduğu gruba ait olduğu anlamı çıkarılabilir.)

Uyarı 1: Belirtili isim tamlamalarında tamlayan ile tamlanan yer değiştirebilir. Daha çok yüklemi sonda olmayan ( devrik ) cümlelerde görülür.

Örnek

• Bakışı ömrüme bedeldir sevdiğimin.
  ( Burada tamlama oluşturan sözcükler yer değiştirmiştir. İsim tamlaması “sevdiğimin bakışı“dır.)

Uyarı 2: Belirtili isim tamlamalarında tamlayan ve tamlanan arasına sözcük girebilir.

Örnek

• Çocuğun kırmızı kalemi var.
  ( Bu cümledeki tamlama “çocuğun kalemi“dir. Ancak araya kırmızı sözcüğü girmiştir.)

2)Belirtisiz İsim Tamlaması

Sadece tamlananın ek aldığı tamlama türüdür. Bu tamlamalarda tamlayan ek almaz. Daha çok tamlananın türünü, kime ya da neye özgü olduğunu belirtir. Ancak farklı anlamları da vardır.

Örnekler

• Oyun kolu
  (Yukarıdaki belirtisiz isim tamlamasında tamlanan “-u” ekini almıştır. Kolun oyun oynak için olduğu anlamı çıkarılır.)
• Misafir Odası
  (Yukarıdaki belirtisiz isim tamlamasında tamlanan “-sı” ekini almıştır. Odanın misafirler için olduğu anlamı çıkarılır.)
• Türkçe kitabı
  (Yukarıdaki belirtisiz isim tamlamasında tamlanan “-ı” ekini almıştır. Kitabın Türkçe dersi için olduğu anlamı çıkarılır.)
• Okul forması
  (Yukarıdaki belirtisiz isim tamlamasında tamlanan “-sı” ekini almıştır. Formanın okulda giyilen türde olduğu anlamı çıkarılır.)
• Edirne Milletvekili
  (Yukarıdaki belirtisiz isim tamlamasında tamlanan “-i” ekini almıştır.)

Uyarı : Belirtisiz isim tamlamalarında tamlayan ve tamlanan arasına sözcük girmez ve öğelerin yeri değiştirilemez.

Örnekler

• Milli Eğitim Eski Bakanı
• Meclis Eski Başkanı

Yukarıda sıklıkla hata yapılan ve sorularda karşılaşılan örnekler görülmektedir. İki örnekte de eski sözcüğü tamlamanın başına gelmelidir.

• Eski Milli Eğitim Bakanı
• Eski Meclis Başkanı

3)Zincirleme İsim Tamlaması

En az üç isimden oluşan isim tamlamalarıdır.
Bu tip isim tamlamalarında tamlayan ya da tamlanan unsurlar kendi içinde ayrı bir isim tamlaması oluşturur.

Örnekler

• Ali’nin ceketi
  (Bu örnekteki belirtili isim tamlamasıdır.)
• Ali’nin ceketinin kolu
  (Bu örnekte kendi başına belirtili isim tamlaması olan “Ali’nin ceketi“, zincirleme isim tamlaması içinde tamlayan göreviyle kullanılmıştır.)
• Türkçe defteri
  (Yukarıdaki örnekte belirtisiz isim tamlaması vardır.)
• Zeynep’in Türkçe defteri
  (Bir önceki örnekte takısız isim tamlaması oluşturan “Türkçe defteri“, bu örnekte tamlanan görevinde kullanılmıştır.)